به گزارش خبرنگار گروه
استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد؛ با آمدن روزها و
شب های سال نو مردم هر منطقه و استانی رسم و رسوم خاصی دارند این آیین
خاص و سنتها است که مراسمی نظیر نوروز را
ماندگار کرده و خاطرات خوشی از این ایام برای مردم رقم زده است.
معمولا هیچ طایفه و قوم و کیشی یافت نمی شود که آیین خاصی در این
روزها نداشته باشد و به طبع استان یزد نیز از این قاعده مستثنی نیست.
مردم یزد به ویژه در روستاها،رسم و رسوم جالبی دارند که هنوز هم در
بین برخی مردم به شکل و سیاق گذشته رایج است.
مراسم فال کوزه که در گذشته بسیار بیشتر از امروز رواج داشته است.
فال کوزه، ویژه جشن و ایام نیست، بلکه در روزگاران گذشته در میهمانی
های عادی و جشن های عمومی و خانوادگی یا جشن های ملی نیزاز سوی زنان اجرا
می شده است.
امروزه نیز هنوزدر بین مردم یزد دیده می شود در مناطقی
چون رحمت آباد، مریم‌آباد، مناطقی از شهرستان مهریز، تفت، میبد و اردکان از اعتبار
خاصی برخوردار است.
دختر نابالغی باید کوزه را پر از آب کند و در مجلسی که زنان نشسته
اند آن را بگرداند و زنان حاضر در مجلس شانه و یا گیره سر را به نیتی که دارند
درون کوزه بیاندازند.
سپس این کوزه به خانه ای که درخت مورد در آن باشد می برند و به همراه
یک آیینه کوچک و پارچه سبز در زیر درخت می گذارند تا یک روز از آن بگذرد.
روز بعد همان دختر با لباسی آراسته و پاک کوزه را برداشته و در همان
خانه در یکی از اتاق ها زنان به دور کوزه جمع می شوند و فال گرفتن را آغاز می
کنند.
مراسم فال کوزه با شعرخوانی همراه است هر کسی شعری که
مرتبط با این رسم است و حالتی فالگونه دارد را می خواند و آن دختر دست در کوزه می
کند و چیزی را از داخل کوزه بیرون می آورد.
هر شیئی که از کوزه بیرون بیاید صاحب آن با شعری که خوانده می شود،
نیت خود را تعبیر می کند و نیک و بد را برای خود معلوم خواهد کرد.
این عمل آنقدر تکرار می شود تا تمامی گیره و شانه ها از کوزه بیرون
بیاید و اگر مفهوم و معنای شعر خوانده شده، خوب باشد، نیکی عمل و رسیدن به مقصود
است و اگر معنای شعر مناسب نباشد، یعنی نیت صاحب فال خوب نیست و به مراد خود نمی
رسد.
البته اجرای این رسم بیشتر در بین ایرانیان باستان رایج بوده و اکنون
نیز زرتشتیان عقیده بسیاری بر اجرای فال کوزه دارند.
صدیقه رمضانخانی کارشناس فرهنگ عامه یزد درگفتگو با
خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ازیزد؛ گفت:
بزرگترین جشنی که بین جشن‌های ایرانیان و همچنین مردم جهان اهمیت ویژه‌ای دارد، جشن
نوروز است.
رمضانخانی می گوید: در نزد ایرانیان باستان، سه جشن مهرگان، جشن سده
و جشن نوروز از اهمیت زیادی برخوردار بود و در این میان جشن نوروز هم
جشنی ملی بوده و هم جنبه مذهبی و دینی داشته است.
وی ادامه می دهد:در این روز خیلی از پدیده‌های خداوند و پدیده‌های
الهی مورد سپاس و شکر قرار می‌گرفتند چراکه زمان تولد فصل و زایش دوباره طبیعت بود
و همچنین ایرانیان باستان معتقد بودند در آخرین ماه سال، انسان آفریده شده و از
آنجایی که انسان بزرگترین دلیل خلقت است باید این روز را جشن گرفت و همین عوامل
باعث شده جشن نوروز اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.
او در خصوص رسوم یزدیها در آغاز سال نو در یک یا دو قرن گذشته گفت:
این جشن ابتدا بین روستائیان، چوپانان و کشاورزان مرسوم بود چراکه فرصتی برای آنان
محسوب می‌شد تا کشاورزی و کشت و کار را شروع کنند و بعدها این جشن بین پادشاهان و
ثروتمندان هم رایج شده و سادگی خود را از دست داد و جنبه تشریفاتی پیدا کرد.
رمضانخانی می گوید:جشن نوروز هنوز جشنی ملی بوده و شکوه آن بین مردم
پیداست، مردم اعتقاد داشتند در این روز باید نهر‌ها و قنات‌ها لایروبی شوند، صبح
زود از خواب بیدار می‌شدند و لباس نو می‌پوشیدند و همچنین معتقد بودند باید در
اولین روز سال شیرینی بخورند و پدر خانواده عسل و یا سکه نقره یا طلا و سه برگ سبز
به افراد خانواده می‌داد و در حضور بزرگان ترانه‌های پارسی خوانده می‌شد.
این کارشناس بیان می کند:در قدیم مردم اعتقاد داشتند ۱۰ روز مانده به آغاز سال نو، ارواح
درگذشتگان به زمین می‌آیند و ۱۰ روز بعد از آغاز ماه فروردین به جایگاه اصلی خود بر می‌گردند و در
این روز خانه باید آماده شود.
رمضانخانی می افزاید: یکی از کار‌هایی که در این ایام انجام می‌دادند
خانه تکانی بود که هنوز هم این رسم وجود دارد این رسم از اوایل اسفند شروع می‌شد و
خانه را تمیز و معطر می‌کردند، اسفند دود می‌کردند و حتی وسایل نو به خانه می‌آوردند.
وی می گوید:بیش از نیم قرن پیش، مردم در آستانه عید نوروز، داخل کوزه‌های
سفالی خود را که کهنه شده بود چند سکه می‌انداختند و کوزه را از پشت بام به پایین
می‌انداختند و اعتقاد داشتند اشیای کهنه را باید از بین برد تا نحوست آنها هم از
بین برود و سکه‌های داخل کوزه که روی زمین می‌ریخت را نیازمندان بر می‌داشتند و آنها
معتقد بودند با این کار ارواح درگذشتگان به جایگاه اصلی خود بر می‌گشتند و برای
اعضای خانواده خود نیز آرزوی برکت و بهروزی داشتند.
وی ادامه می دهد:یکی از کار‌های دیگر در آستانه سال نو این بود که
آخرین شب سال آتش روی پشت بام روشن می‌کردند که در بین یزدیها به نام رسم ،آتش رو
بوم کردن، معروف بود تا سرما و سوزش زمستان را از بین ببرند یکی از چیز‌هایی دریزد
قدیم مرسوم بود اعتقاد داشتند اگر اسفند در آتش بریزند تا یک سال از چشم زخم
مصون می‌مانند.
کارشناس می افزاید: یزدیها درگذشته ،کلوخک، را برگزار می‌کردند.
که با برگزاری این رسم، سیب زمینی‌های کوچک را زیر آتش می‌کردند و با
شادی و خواندن ترانه، سیب زمینی‌های پخته شده را می‌خوردندمراسم دیگر یزدیها این
بودکوزه شکستن، پختن آش رشته، پختن نان به خصوص نان‌های شیرین، آماده کردن سفره
هفت سین، خانه تکانی و خریدن لباس نو انجام می‌شد.
رمضانخوانی می گوید: سفره‌هایی که در یزد برای انداختن سفره هفت سین
استفاده می‌شد سفید رنگ بود و یا سفره‌های یزدی راه راه پهن می‌کردند و آن را
نشانه خوشبختی می‌دانستند.
او ادامه می دهد:داخل سفره هم به غیر از هفت سین رایج و وجه تمثیلی
آنها، در بین خانواده‌های یزدی، نقل بید مشک یزدی، فالوده یزدی و نان شیر را خانم‌های
یزدی خودشان می پختند، داخل سفره قرار می دادندهمچنین گل بیدمشک را بر سر سفره هفت
سین می گذاشتند چراکه معتقد بودند هر ماهی از سال متعلق به یک گل است و گل بیدمشک
را متعلق به ماه نوروز می دانستند.
رمضانخوانی می گوید:داخل ظرف بزرگ مسی چند عدد سیب، سکه، برگ های سبز
به خصوص برگ مورد، یک عدد نارنج که برایشان ارزش زیادی داشت و مقدس بود قرار داده
و سر سفره هفت سین می گذاشتند زنان و مادران، لباس خاص یزدیها یعنی مخمل و زری،
شلواری از جنس ترمه یا جین که بافته یزد بود می پوشیدند و چارقد توری به سر می
کردند.
کارشناس فرهنگ عامه یزد می افزاید:در سالهای اخیر مرسوم شده
ماهی قرمز را که نماد روزی حلال است داخل تنگ آب می اندازند و سر سفره هفت سین می
گذارند، در حالی که در بین یزدیها این رسم وجود داشت که سبزی پلو با ماهی قرار می
دادند.
وی می گوید: یزدیها سه ظرف مسی پر از سبزه کرده و داخل سفره قرار می
دادند و از اوایل اسفند، سبزه را با انواع دانه‌ها به علاوه تره تیزک می کاشتند و
بعد از روز سیزدهم نوروز هم آن را دور نمی ریختند بلکه داخل باغچه می گذاشتند و آن
را نماد برکت سال می دانستند.
او بیان می کند:اکنون رسم بر قرار دادن قرآن است ولی در بین یزدیها در
قرون گذشته مرسوم بود کتاب مقدس که قرآن یا اوستا بود سر سفره هفت سین قرار داده
می شد.
وی می گوید: رسم دیگر ، رسم کوزه آب بود که دختران نابالغ با استفاده
از کوزه از سرچشمه یا آب انبارها آب می آوردند و گردن کوزه با جواهر یا روبان
تزیین می شد و روی دهانه کوزه یک عدد سیب سرخ قرار داده می شد و سر سفره قرار می
دادندهمچنین نان به عنوان نماد برکت سر سفره گذاشته می شد و انواع شیرینی‌های یزدی
از قبیل: انواع لوزها، باقلوا، پشمک، حاجی بادام و .... خریداری می کردند و سر
سفره گذاشته می شد.
رمضانخوانی می افزاید: همچنین یک آیینه که یک عدد تخم مرغ روی آن می
گذاشتند داخل سفره قرار می دادند و معنقد بودند زمانی که سال تحویل می شد تخم مرغ
حرکت می کرد و آن را نشانه حرکت جهان هستی می دانستند.
کارشناس فرهنگ عامه یزد می افزاید: همچنین یک ظرف آرد یا گندم که در
فرهنگ ایرانی مقدس بود را به نشانه فرخ روزی داخل سفره می گذاشتند که بعدها مورد
استفاده قرار می گرفت.
او در خصوص سایر محتویات سفره هفت سین باید می افزاید: گل بیدمشک
برای معطر کردن فضا، نارنج که نمادی از برج‌های دوازده گانه بود، انار که نماد
برکت و رزق بود را داخل یک کاسه آب می انداختند، تخم مرغ به عنوان نمادی از زاد و
ولد با رنگ‌های طبیعی تزیین می شد و آیینه که نمادی از تجلی انسان است و به تعداد
افراد خانواده شمع داخل شمعدانها می گذاشتند انواع برگه‌های میوه را داخل ظرف و
روی آن سیب می گذاشتند مواد معطر و خوشبو مانند چوب کندر، عود و اسفند نیز دود می
کردند.
او میگوید: در یزد، قبل از تحویل سال نو به دیدن اقوامی که کسی را از
دست دادند می رفتند که خوشبختانه این رسم هنوز هم برپاست و بعد از آن به دیدن
بزرگان دینی، آموزگاران، اقوام و آشنایان و دوستان می رفتند.
پختن آش رشته از دیگر برنامه های سال نو دریزد
از دیگر برنامه های سال نو پختن آش رشته زنان هر کوی و
برزن با تهیه ملزومات آش
رشته گردهم می آمدند و سبزی آش را پاک می کردند و با تقسیم
وظایف هرکسی کاری را برای پختن آش انجام می داد تا عصر که این آش پخته می شد و در
بین همسایگان توزیع می کردند.
پختن این آش نیز به منظور طلب حاجت است و هرکسی که نذر داشته باشد
چیزی از نخود، لوبیا، سبزی، رشته و... را می آورند و آش را به صورت گروهی می پزند.
پختن آش رشته نیز در جشن چهارشنبه سوری سابقه ای کهن دارد اما
در گذشته این آش در جشن تیرگان هم پخته می شد.
آیین های نوروز در سراسر ایران با تغییراتی برگزار می
شود و در هر شهر و قومی رسم
و رسوم خاصی برای این روز دارند.
کوزه شکستن، توزیع آجیل مشکل گشا به نام لرک ،هفت مغز، و جمع شدن
دور آتش و
خواندن شعر زردی
من از تو، سرخی تو از من یا سرخی تو به روی من، زردی من به جون دشمنان که به معنی
دوری از ناخوشی ها و استقبال از سلامتی است.
کوزه های کهنه را از روی پشت بام ها بر زمین می اندازند و
به جای آن، کوزه نو می خرند و معتقدند که نحسی سال با شکستن کوزه از آنها دور
می شود.
منبع :
باشگاه خبرنگاران جوان